«Τερέζ Ρακέν». Το εμβληματικό μυθιστόρημα του Εμίλ Ζολά, μία επιστημονική ανάλυση της ανθρώπινης λειτουργίας -όπως ο ίδιος το χαρακτήρισε-, ανεβαίνει στο Θέατρο “Ροές”, σε σκηνοθεσία και διασκευή Λίλλυς Μελεμέ. Τον ομώνυμο ρόλο ερμηνεύει η Μαρία Κίτσου. Μαζί της, ο Κώστας Βασαρδάνης και ο Θανάσης Πατριαρχέας. Στον ρόλο της κυρίας Ρακέν, η Σοφία Σεϊρλή.
Το σκοτεινό μυθιστόρημα «Τερέζ Ρακέν» δημοσιεύτηκε το 1867 και χάραξε την πορεία της λογοτεχνίας. Το κοινό των Παρισίων θεώρησε το έργο πορνογραφικό για την ασυμβίβαστη απεικόνιση του γυναικείου ερωτισμού. Η ακρότητα του έργου μεταμορφώνει τη θεατρική τέχνη, ανοίγοντας την γκάμα της προς ακραίες συμπεριφορές, που μέχρι τότε αποτελούσαν ταμπού.
Εμείς μιλήσαμε με τους συντελεστές της παράστασης με αφορμή την παράσταση αυτή.
Τι σας γοήτευσε στο μυθιστόρημα του Ζολά ώστε να το σκηνοθετήσετε;
Λίλλυ Μελεμέ: Η Τερέζ Ρακέν έπεσε στα χέρια μου για πρώτη φορά πολλά χρόνια πριν, και την διάβασα σχεδόν απνευστί. Τα στοιχεία που με γοήτευσαν, πολλά: ο καθηλωτικός τρόπος με τον οποίο ο Ζολά περιγράφει την αχαλίνωτη πορεία της ηρωίδας από την απόλυτη σιωπή και καταπίεση προς την ψυχική και σωματική της ενηλικίωση και χειραφέτηση. Η σταδιακή αποκάλυψη της άγριας, παράφορης και επικίνδυνης φύσης του γυναικείου ερωτισμού, που ξεπερνά τα όρια των ρομαντικών ειδυλλίων της εποχής, και ταυτίζεται με σαρωτικό φυσικό φαινόμενο. Η “επιστημονική” ψυχογραφική ακρίβεια και η τολμηρή καταβύθιση στον πυρήνα της σκέψης και της συμπεριφοράς, στα κίνητρα και τις εσωτερικές συγκρούσεις των ηρώων που πυροδοτούν τα γεγονότα του έργου και φέρνουν τους ήρωες διαρκώς αντιμέτωπους με τεράστια και ακραία διλήμματα.
Πώς το προσεγγίσατε σκηνοθετικά και τι σας δυσκόλεψε;
Λίλλυ Μελεμέ: Έχουμε προσπαθήσει να παρουσιάσουμε το έργο, μέσα από την οπτική ενός ποιητικού ρεαλισμού. Το γεγονός ότι μιλάμε για την διασκευή ενός λογοτεχνικού κειμένου και όχι για ένα αυτούσιο θεατρικό έργο, εμπεριέχει την έννοια της “γέννας” και μια γέννα δεν είναι ποτέ εύκολη. Ωστόσο προσπαθήσαμε να κάνουμε τη δυσκολία, σύμμαχό μας, δουλεύοντας εντατικά στις πρόβες, όλοι μαζί. Ένα λογοτεχνικό έργο, πολλές φορές είναι πολύ πιο απελευθερωτικό για ένα σκηνοθέτη απ’ ότι ένα θεατρικό. Οι πληροφορίες που σου παρέχονται, και η εμβάθυνση στους χαρακτήρες, είναι πολύ εντονότερες σε ένα μυθιστόρημα και σε βοηθούν να δημιουργήσεις ένα ολόκληρο σύμπαν γύρω από το έργο και τους ήρωές σου. Η δυσκολία τελικά έγκειται στον τρόπο με τον οποίο θα καταφέρεις να οργανώσεις και να επιλέξεις το υλικό σου, προκειμένου να πυκνώσεις τη δράση, να αποτυπώσεις όσο το δυνατόν καλύτερα όλο το πλέγμα των σχέσεων, και να μεταφέρεις την ατμόσφαιρα του συγγραφέα πάνω στη σκηνή.
Σκιαγραφήστε μας τον ρόλο σας, τις ιδιαιτερότητές του. Πού αγγίζουν το σήμερα και τι σας συγκινεί σε αυτόν;
Μαρία Κίτσου: Υποδύομαι τη Τερέζ Ρακέν. Βρισκόμαστε στο Παρίσι του 1867. Η Τερέζ είναι ένα κορίτσι για το οποίο δε γνωρίζουμε πολλά, μεγαλώνει στο σπίτι της θείας της μαζί με τον άρρωστο ξάδελφό της. Η Τερέζ μεγαλώνει σα ψυχοκόρη ουσιαστικά, κάνει τη νοσοκόμα του ξαδέλφου της. Ζει όλη της τη ζωή μέσα στη καταπίεση και ουσιαστικά μέσα σε μια φυλακή. Η ίδια σα χαρακτήρας έχει πολύ έντονα πάθη, πολύ έντονες παρορμήσεις.
Για εμένα, δεν υπάρχει πιο επίκαιρο θέμα από τον άνθρωπο, τα ανθρώπινα πάθη, τις ανθρώπινες αδυναμίες, τις λαχτάρες, τις επιθυμίες, τα απωθημένα, τα θέλω. Για εμένα λοιπόν είναι ένα έργο πολύ ιδιαίτερο, πολύ σκληρό, δε χαρίζεται σε τίποτα!
Στον ρόλο μου, με συγκινεί ότι αυτό το κορίτσι δεν έφταιγε σε τίποτα! Δεν δέχτηκε ποτέ στοργή, δεν είχε ποτέ οικογένεια, δεν ήξερε ποια είναι, τι είναι, από που έρχεται…
Σοφία Σεϊρλή: Η κ. Ρακέν είναι μια ηλικιωμένη έμπορος ψιλικών από την Βερνόν. Χήρεψε νωρίς και πούλησε το μαγαζί της εξασφαλίζοντας έτσι ένα καλό κεφάλαιο που το κατέθεσε και της απέφερε ένα ετήσιο εισόδημα από τους τόκους. Μεγάλωσε τον φιλάσθενο γιο της με υπερβολική αγάπη και μεγάλη φροντίδα. Επίσης ανέλαβε την Τερέζ, κόρη του αδελφού της από πολύ μικρή. Ζούσε σαν ερημίτισσα (την περιγράφει ο Ζολά) μακριά από τις χαρές και τις οδυνηρές έγνοιες του κόσμου, με ένα τρόπο ζωής ειρηνικό, αδιατάρακτης ευτυχίας.
Παντρεύει τον γιο της Καμίγ με την Τερέζ για να του εξασφαλίσει μια καλή νοσοκόμα και να έχει κι εκείνη την φροντίδα της στα γεράματα της.
Είναι λοιπόν μια γυναίκα Ξύπνια, δυνατή και ικανή!
Δεν διστάζει να έρθει στο Παρίσι, αφού της το ζητάει ο γιος της, να στήσει το μικρομάγαζο της στις όχθες του Σηκουάνα και να ξεκινήσει μια καινούρια ζωή.
Μια γυναίκα θετική κι αισιόδοξη! Ζει κι απολαμβάνει”γαλήνιες χαρές” ανάμεσα στα παιδιά της. Κι όταν χάσει τον γιο της – παρόλο τον τεράστιο πόνο της, ξαναδουλεύει στο μαγαζί, και ξαναπαντρεύει την Τερέζ προκειμένου να εξασφαλίσει συντροφιά και φροντίδα στα γεράματα της. Μια γυναίκα εγωκεντρική!!!
Μα και σήμερα δεν υπάρχουν τέτοιες γυναίκες, που βολεύουν τα πράγματα στα μέτρα τους, που επιλέγουν αυτές το μέλλον των παιδιών τους, για το καλό (;;;) τους – χωρίς να ψάχνουν περισσότερο, αρκεί η ζωή να κυλάει ανώδυνα και τίποτα να μην ταράζει την ησυχία τους;
Με συγκινεί η μεγάλη αγάπη κι αφοσίωση στο παιδί της. Τα κουράγια της απέναντι στην ζωή!
Κώστας Βασαρδάνης: Παίζω τον Καμίγ. Τον σύζυγο της Τερέζ. Που είναι όμως ταυτόχρονα και ξάδελφός της. Ήδη μια ιδιόμορφη σχέση. Δυο ξαδέλφια που μεγαλώνουν μαζί και παντρεύονται κατόπιν απόφασης της μητέρας του Καμίγ. (Πατέρας πεθαμένος από χρόνια). Ένα ασφυκτικό οικογενειακό περιβάλλον που ανακυκλώνει τον εαυτό του. Τρία πλάσματα που συγκροτούν μια αλλόκοτη οικογένεια. Ο Καμίγ και η Τερέζ είναι ξαδέλφια; Ναι. Μπορούν άρα να είναι ζευγάρι; Μάλλον όχι. Ο φιλάσθενος Καμίγ, ευνουχισμένος από την υπερπροστατευτικότητα της μητέρας του, παραμένει ένα μεγάλο παιδί: Διαολάκι, κρυψίνους, γλυκός, πονηρός, γκρινιάρης, εγωκεντρικός, τρυφερός, χαριτωμένος. Βρίσκει στο πρόσωπο του Λοράν έναν φίλο μια ευκαιρία να ξεφύγει λίγο απ’ αυτό το νοσηρό σπίτι.
… Αντιμετωπίζει την Τερέζ περισσότερο ως ασπίδα προστασίας, παρά ως γυναίκα του. Θέλει να τον φροντίζουν, αλλά εκείνος δύσκολα θα αναλάμβανε έναν τέτοιο ρόλο. Νομίζω πως όλοι μας έχουμε κομμάτια από μια τέτοια ψυχοσύνθεση… Και αυτές οι ψυχοσυνθέσεις, για να απαντήσω στο σκέλος της ερώτησης αναφορικά με το σήμερα, είναι υπεράνω εποχών.
Θανάσης Πατριαρχέας: Ο Λοράν είναι ενας νεος που δοκιμαζει τη τυχη του εναντια στη γνωμη του πατερα του, Αφηνει τη νομικη για να γινει ζωγραφος αλλα οτα τα πραγματα δεν τον ευνοουν χωρις δευτερη σκεψη γινεται δημοσιος υπαλληλος για μια πιο ανετη καθημερινοτητα. Τα ζωωδη ενστικτα του αποζητουν την αμεση ευχαριστηση, προσπαθει και ξερει πως να την αποκτησει. Με απροβλεπτες εξελιξεις γ αυτον. Η τολμη και η αποφαση του να επιβιωσει σε καθε πιθανη συνθηκη ακομα και οταν ολα ειναι χαμενα ειναι ναι μεν σκοτεινη αλλα και ακρως γοητευτικη.
Ποια είναι η Τερέζ Ρακέν και ποια είναι η κινητήριος δύναμή της; Για ποιους λόγους θεωρείται ότι το μυθιστόρημα χαρακτηρίστηκε πορνογραφικό στην εποχή του και τι έχει αλλάξει στο σήμερα;
Μαρία Κίτσου: Η Τερέζ Ρακέν είναι ένα πολύ δυνατό πλάσμα. Έχει μάθει να προσποιείτε, να κρύβει τη φύση της, τις ανάγκες της και να ζει μόνο για να ικανοποιεί τις ανάγκες και τις επιθυμίες των άλλων. Κατά βάθος είναι ένα πολύ άγριο και ζωντανό πλάσμα… και όλο αυτό τη κάνει στο τέλος να γίνει και ένα πολύ επικίνδυνο πλάσμα, που παίρνει και αυτή την εκδίκηση της με κάποιον τρόπο…Η κινητήριος δύναμη της είναι όλα τα καταπιεσμένα πάθη και όλη αυτή η απίστευτη ελευθερία που έχει μέσα της, που δε μπορεί να βρει καμία έκφραση. Και αυτή, η ίδια ελευθερία, αυτή η δύναμη και η θέληση για ζωή, αυτό είναι που την οδηγεί και λέει μάλιστα «ήμουνα κοιμισμένη τόσα χρόνια και ήρθες εσύ και με ξύπνησες»… και μετά δεν υπολογίζει τίποτα στο διάβα της…
Δεν είναι αποκτηνωμένη, δεν είναι ένας άνθρωπος ανήθικος, διότι μετά το πληρώνει. Ένας άνθρωπος που δεν έχει συνείδηση, δε τιμωρεί τον εαυτό του. Εκείνη όμως, επειδή έχει συνείδηση… πρώτα η συνείδηση της τη καταδικάζει και μετά τιμωρεί η ίδια τον εαυτό της με διάφορους τρόπους…
Η περίοδος που γράφτηκε και διαδραματίζεται το έργο ήταν μια περίοδος καταπίεσης… μια περίοδος που όλα γίνονταν στα κρυφά… στα παρασκήνια… μια εποχή υποκρισίας, που οι άνθρωποι καταπιέζονται τρομακτικά. Ο Εμίλ Ζολά αποφάσισε να κάνει αυτό το μυθιστόρημα σαν ένα πείραμα της ανθρώπινης ιδιοσυγκρασίας. Η Τερέζ χαρακτηρίζεται από αυτόν ως μια νευρική φύση, ο Λοράν, ο εραστής της, έχει μια αιματώδη ιδιοσυγκρασία, όποτε ο Ζολά έκανε ένα πείραμα… τι γίνεται όταν μια νευρική φύση έρθει και ενωθεί με μια αιματώδη φύση… ΧΑΜΟΣ! Τραγωδία, όπως θα δείτε. Οι σκηνές του είναι πάρα πολύ σκληρές… δεν εννοώ μόνο τις ερωτικές… το έργο είναι πάρα πολύ προκλητικό από την άποψη ότι μιλάει ευθαρσώς και με ωμή ειλικρίνεια, δεν έχει κανέναν εξωραϊσμό, δεν έχει καμία ωραιοποίηση των πραγμάτων, δε χαρίζεται σε τίποτα. Για τα ήθη εκείνης της εποχής, μια γυναίκα να κάνει όλα όσα έκανε η Τερέζ στο έργο, ήταν αδιανόητο για αυτό και το έργο δεν έγινε αποδεκτό.
Πλέον, είμαστε πιο δεκτικοί και πιο ανοιχτοί σε αρκετά θέματα… ή μάλλον το «παίζουμε» πιο ανοιχτοί…
Στην παράσταση ενσαρκώνετε την κ. Ρακέν, τη συντηρητική θεία της Τερέζ. Πόσο έχει αλλάξει ο τρόπος που αντιμετωπίζεται η γυναίκα και ο ρόλος της σε σχέση με το παρελθόν; Παρατηρείτε εμφανή σημάδια του ρόλου σας ακόμα και στην “σημερινή γυναίκα”;
Σοφία Σεϊρλή: Στην παράσταση ενσαρκώνω την κ. Ρακέν κι όχι δεν θα την χαρακτήριζα συντηρητική, αλλά σίγουρα θα την χαρακτήριζα εγωκεντρική! Θέλει να κρατήσει δίπλα της τα παιδιά της. Εν ονόματι της μεγάλης αγάπης της για τον γιο της, ελέγχει και οργανώνει την ζωή του όπως εκείνη πιστεύει. Πάντα χαμογελαστή και γενναιόδωρη, αλλά δεν σηκώνει αντίρρηση. Με την τρυφερότητα της τον έχει κυριολεκτικά πνίξει! Δεν νομίζω να έχει αλλάξει αυτό το μοντέλο, το συναντάμε πολύ συχνά και σήμερα. Τη γυναίκα που μεγαλώνει το αγόρι της μόνη της, το λατρεύει, του προσφέρει τα πάντα, και τελικά το ευνουχίζει.
Ο ρόλος του Καμίγ διατρέχει όλο το έργο, ακόμα και μετά την δολοφονία του, ενσαρκώνοντας το συναίσθημα της ενοχής των ηρώων μετά από μία τόσο απεχθή πράξη. Πόσο καθοριστικό ρόλο παίζουν οι ενοχές μας από το παρελθόν, για τις αποφάσεις μας στο μέλλον;
Κώστας Βασαρδάνης: Μου… βάζετε δύσκολα. Η ενοχή είναι ένα πολύ μεγάλο θέμα συζήτησης… Ναι προφανώς επηρεάζει τις αποφάσεις μας και τη συμπεριφορά μας. Καμιά φορά δε,χωρίς καν να το πολυσυνειδητοποιούμε… Κάποιες φορές ίσως μας βολεύει να διατηρούμε τις ενοχές μας για να μην αλλάξουμε, να μην πάμε παρακάτω. Νομίζω πως η σχέση του ανθρώπου με την ενοχή διαρκώς αλλάζει. “Προοδεύει” και “πισωγυρίζει” χωρίς αυτή η διαδρομή να είναι πάντα ελεγχόμενη. Κάπως έτσι…
Ο Λοράν παίζει τον ρόλο του “καταλύτη” της ιστορίας, που οδηγεί την ηρωίδα στην ωμή συνειδητοποίηση της ζωής της και στον βίαιο απεγκλωβισμό της από αυτήν. Πόσο σημαντικό ρόλο παίζουν οι επιρροές των ανθρώπων στην ζωή μας; Θεωρείτε ότι ο σωστός ή ο λάθος άνθρωπος μπορεί να αλλάξει τον ρου της ιστορίας, στην κρίσιμη στιγμή;
Θανάσης Πατριαρχέας: Ξεκαθαρα καθετα και απολυτα ο σωστος η και ο λαθος ανθρωπος τη καταλληλη στιγμη μπορει να φερει τα πανω κατω στη ζωη μας. και στη δικη μου ζωη εχουν υπαρξει τετοιοι ανθρωποι ‘’καταλυτες’’ και την εχουν αλλαξει ραγδαια και εντυπωσιακα.
πηγή: tospirto.net
