Βραβείο μεταφρασμένης λογοτεχνίας στη Γαλλία για το «Μαουτχάουζεν» του Ιάκωβου Καμπανέλλη

Η γαλλική έκδοση του «Μαουτχάουζεν» του Ιάκωβου Καμπανέλλη, τιμήθηκε με το σημαντικό βραβείο μεταφρασμένης λογοτεχνίας Prix du Livre Etranger 2020 France Inter – Le Journal du Dimanche (εκδόσεις Albin Michel, 2020 – σε μετάφραση της Solange Festal-Livanis).

«Άγνωστος στη Γαλλία, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης υπήρξε θρύλος στην Ελλάδα, όπου θεωρούνταν από τους σπουδαιότερους δραματουργούς της εποχής του. Γεννημένος στη Νάξο, και αφού πέρασε την εφηβεία του στην Αθήνα, θα μπορούσε να είχε ζήσει μια κανονική ζωή. Όμως αυτό δεν συνέβη: όταν ξέσπασε ο Δεύτερος Παγκόσμιος πόλεμος κι οι Γερμανοί συνέθλιψαν την Ελλάδα, ο Καμπανέλλης βρέθηκε εκτοπισμένος στο στρατόπεδο του Μαουτχάουζεν, στην Αυστρία. Παρέμεινε εκεί από τον Οκτώβριο του 1943 ως τον Μάιο του 1945. Η εμπειρία αυτή είναι το θέμα αυτού του βιβλίου, που μεταφράζεται για πρώτη φορά στη Γαλλία. Η αφήγηση του Καμπανέλλη διαχωρίζεται από τα υπόλοιπα γνωστά κείμενα σχετικά με την εμπειρία των στρατοπέδων: λιγότερο φιλοσοφική από του Πρίμο Λέβι, λιγότερο πομπώδης από του Χόρχε Σεμπρούν. Ο Έλληνας καταγράφει απλά τις μέρες αυτές που περνούν, σχεδόν σαν μυθιστοριογράφος. Η πρωτοτυπία του βιβλίου οφείλεται επίσης στο γεγονός πως η μισή ιστορία εκτυλίσσεται μετά την απελευθέρωση του στρατοπέδου, μερικούς μήνες κατά τους οποίους οι πρώην κρατούμενοι έπρεπε να μάθουν ξανά να ζουν. Ρώσοι, Σέρβοι, Γάλλοι, Έλληνες, Γερμανοεβραίοι που ευελπιστούν να πάνε στην Παλαιστίνη, πανηγυρίζουν όπως μπορούν το τέλος του γολγοθά τους. Ειδύλλια πλέκονται, ποτήρια υψώνονται, άντρες και γυναίκες κάθε εθνικότητας αγκαλιάζονται. Είναι ένα κείμενο απλό και σεμνό, όμως παρά τις προσπάθειές του να μην κυλήσει στη φρίκη, ο Καμπανέλλης περιγράφει, σχεδόν εν παρόδω, σκηνές τις οποίες η φαντασία μας απλά δεν καταφέρνει να οπτικοποιήσει. Το 1995, έγραφε: Χωρίς να μας διαπεράσουν τα όσα μας κληροδότησε το 1945 πέρασαν πενήντα χρόνια από ΤΟΤΕ», έγραψε η Le Figaro Magazine.

Ο γεννήτορας του ελληνικού μεταπολεμικού θεάτρου, όπως έχει χαρακτηριστεί, Ιάκωβος Καμπανέλλης γεννήθηκε στη Νάξο. Το 1934, η οικογένειά του μετακόμισε, λόγω οικονομικών προβλημάτων, στην Αθήνα και ο Καμπανέλλης αναγκάστηκε να εργάζεται την ημέρα και να σπουδάζει σε μια νυχτερινή Τεχνική Σχολή. Διψασμένος για γνώση, νοίκιαζε βιβλία από τα παλαιοβιβλιοπωλεία και μέχρι να τελειώσει το γυμνάσιο είχε γνωρίσει όλους τους Ευρωπαίους κλασικούς. Το 1942 συνελήφθη από τους Γερμανούς και μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο συγκεντρώσεως Μαουτχάουζεν. Ήταν ένας από τους ελάχιστους επιζήσαντες, και επέστρεψε το 1945. Την εμπειρία του αυτή την κατέγραψε στο μοναδικό του πεζογράφημα, Μαουτχάουζεν (1963).

Το 1965 ο Καμπανέλλης έγραψε τέσσερα ποιήματα που αφορούσαν εκείνη την περίοδο και ζήτησε από τον καλό του φίλο και συνθέτη Μίκη Θεοδωράκη να τα μελοποιήσει. Ο Θεοδωράκης, ο οποίος είχε φυλακιστεί και ο ίδιος κατά τη διάρκεια της Γερμανικής κατοχής σε γερμανικές και ιταλικές φυλακές, δημιούργησε όμορφες και αξέχαστες μελωδίες που αναδεικνύουν τα συγκινητικά ποιήματα του Καμπανέλλη. Εκείνα τα ποιήματα έγιναν έκτοτε παγκοσμίως γνωστά ως η τριλογία του Μαουτχάουζεν.